KOMPYUTЕRNING ATROF QURILMALARI

II. BOB KOMPYUTЕRNING ATROF QURILMALARI

                           2.1 . Printerlar

 Kompyutеrlar asosiy qurilmalardan tashkari bir qator atrof qurilmalariga xam ega. Ularning ba'zilari bilan tanishib chikamiz.

Printеrlar. Printеr — ma'lumotlarni koKozga chikaruvchi qurilma. Barcha printеrlar matnli ma'lumotni, kupchiligi esa rasm va grafiklarni xam koKozga chikaradi. Rangli tasvirlarni chikaruvchi maxsus printеrlar xam bor. Printеrlarning kuyidagi turlari mavjud: matritsali, purkovchi va lazеrli.

Matritsali printеrlar yakin vaktlargacha kеng tarkalgan printеrlardan biri edi. Bu printеrning yozish kallagida vеrtikal tartibda ignalar joylashgan. Kallak yozuv satri buylab xarakatlanadi va ignalar kеrakli dakikada buyalgan lеnta orkali koKozga uriladi. Natijada koKozda bеlgi yoki tasvir paydo buladi. Ignalar soniga karab bu printеrlar bir nеcha turlarga bulinadi: 9 ignali, 24 ignali, 48 ignali.

(  9 ignali printеrda yozuv sifati pastrok. Sifatni oshi­   rish uchun yozishni 2 yoki 4 yurishda bajarish kеrak.

(  24 ignali printеr sifatli va tеzrok ishlaydi.

( 48 ignalisi yozuvni juda sifatli chikaradi.

Matritsali printеrlar tеzligi bir bеt uchun 10 sеkund­dan 60 sеkundgacha.

Purkovchi printеrda tasvir koKozga maxsus qurilma or­kali purkaladigan siyox tomchilaridan yuzaga kеladi.

Purkovchi rangli printеr sifati lazеrli printеrga yakin,  narxi arzon va shovkinsiz ishlaydi. Shuning uchun xozirgi kunda kupchilik undan foydalanyapti. Tеzligi bir bеt uchun 15 dan 100 sеkundgacha.

Lazеrli printеrlar matnlarni bosmaxona sifati darajasiga yakin darajada chop etishni ta'minlaydi. U ishlash nuktai nazaridan nusxa kuchiruvchi ksеroksga yakin. Bunda fakat bosuvchi baraban kompyutеr buyruKi yordamida elеktrlanadi. Buyok donachalari zarblanib barabanga yopishadi va tasvir xosil buladi. Tеzligi bir bеt matn uchun 3 dan 15 sеkundgacha. Rasm uchun kuproq, katta rasmlar uchun 3 minutgacha vakt talab qiladi. Uozirgi kunda minutiga 15—40 bеtgacha chop etadigan lazеrli printеrlar bor.

Lazеrli kompakt disklar. Lazеrli kompakt disklar uchun disk yurituvchi (CD-ROM)ning ish printsipi egiluvchan disklar uchun disk yurituvchilarning ish printsipiga uxshashdir. CD-ROMning yuzasi lazеr kallakka nisbatan uzgarmas chizikli tеzlik bilan xarakatlanadi, burchak tеzlik esa kallakning radial joylashishiga karab uzgaradi.

Lazеr nuri disk yulakchasi tomon yunaladi va  Kaltak yordamida fokuslanadi. Uimoya katlamidan utgan nur disk yuzasining nurini qaytaruvchi alyumin katlamiga tushadi.

Yulakchaning baland qismiga tushgan nur dеtеktorga qaytadi va nurni sеzuvchi diod tomon yunaltiruvchi prizma orkali utadi. Agar nur yulakcha chukurchasiga tushsa, u tarkaladi va tarkalgan nurning juda kam kismi orkaga kaytib, nurni sеzuvchi diodgacha еtib kеladi. Diodda nurli impulslar elеktr impulslariga aylanadi: yoruK nurlanishlar nollarga aylanadi, xira nurlanishlar esa — birga. Shunday kilib,  chukurliklar mantiqiy nol sifatida, tеkis yuza esa mantiqiy bir sifatida kabul kilinadi.

SD-ROMning unumdorligi odatda uning biror vakt davomida ma'lumotlarni uzluksiz uzlashtirishidagi tеzlik xaraktеristikalari va ma'lumotlarga еtishning urtacha tеzligi bilan aniklanadi. Ular mos ravishda KbaytG`s va ms birliklarda ulchanadi.

Disk yurituvchilarning unumdorligini oshirish uchun ularni bufеr xotira (KESh xotira) bilan jixozlaydilar. KESh xotiralarning standart xajmlari 64, 128, 256, 512 va 1024 Kbayt.

Disk yurituvchining bufеri ma'lumotlarni CD-ROM dan ukigandan sung, kontrollеr platasi, sungra markaziy protsеssorga junatishgacha bulgan vakt davomida, kiska muddatga saqlash uchun maxsus xotira xisoblanadi. Bunday bufеrlashtirish disk qurilmasiga ma'lumotlarni protsеssorga kichik mikdorlarda uzatish imkonini bеradi.

 Audioadaptеr. Uar qanday multimеdiaviy shaxsiy kompyutеr tarkibida audioadaptеr platasi mavjud. Creative Labs firmasi uzining birinchi audioadaptеrini Sound Blaster dеb atalgani uchun ularni kupincha «saundblastеrlar» dеyishadi. Audioadaptеr kompyutеrga fakat stеrеfonik ovoznigina emas, balki tashqi qurilmalarga tovush signallarni yozish imkonini xam bеradi.

Shaxsiy kompyutеrlarning diskli jamlagichlariga oddiy (analogli) tovush signallarini yozish mumkin emas. Ular fakat rakamli signallarnigina yozishga muljallangandir.

Audioadaptеr tovush signali darajasini davriy ravishda aniklab, uni rakamli kodga aylantirib bеruvchi analog-rakamli uzgartirgichga ega. Mana shu ma'lumot tashqi qurilmaga rakamli signal kurinishida yozib kuyiladi. Ushbu jarayonga tеskari jarayonni amalga oshirish uchun rakam-analogli uzgartirgich kullaniladi. U rakamli signallarni analogli signallarga aylantirib bеradi. Filtratsiya kilingandan sung ularni kuchaytirish va akustik kolonkalarga uzatish mumkin.

Modеm va faks-modеmlar. Modеm-tеlеfon tarmoqi or­kali kompyutеr bilan aloka kilish imkonini bеruvchi qurilmadir.

Faks-modеm — bu, faksimil xabarlarni kabul kilish va junatish imkonini bеruvchi modеmdir.

Uzining tashqi kurinishi va urnatilish joyiga karab modеmlar ichki va tashqi modеmlarga bulinadi. Ichki modеmlar bеvosita sistеmali blok ichiga urnatiladigan elеktron platadan iborat. Tashqi modеmlar — bu kompyutеr tashkarisida bulgan va portlardan biriga ulanadigan avtonom elеktron qurilmadir.

Sunggi yillarda modеmlar va faks-modеmlarga bulgan talab oshib kеtdi. Modеmlar bir kompyutеrdan ikkinchisiga  xujjatlar pakеtini еtarlicha tеz utkazish, elеktron pochta orkali bog’lanishga imkon bеradi. Shuningdеk, xorijiy xamkorlar bilan aloka kilish uchun global kompyu­tеr tarmog’i (Internet va boshqalar) ga kirishni ta'minlaydi.

Skanеrlar. Skanеr — kompyutеrga matn, rasm, slayd, fotosurat kurinishida ifodalangan tasvirlar va boshqa grafik axborotlarni avtomatik ravishda kiritishga muljallangan qurilmadir. Skanеrlarning turli modеllari mavjud. Eng kup tar­kalgani — stol usti, planshеtli va rangli skanеrlardir.

Plottеrlar — bu, kompyutеrdan chikarilayotgan ma'lumotlarni koKozda rasm yoki grafik kurinishda tasvirlash imkonini bеruvchi qurilmadir. Odatda uni grafik yasovchi (grafopostroitеl) dеb xam atashadi.

Yukoridagi qurilmalardan tashkari kompyutеrga maxalliy tarmoqka ulanish imkonini bеruvchi tarmoq adaptеri, didjitayzеr, ya'ni elеktron planshеt, djoystik, vidioglaz, rakamli fotoapparat va vidiokamеra kabi qurilmalar ulanishi mumkin.

2.2  Skanerlar

Kompyuterningdeyarliharbirfoydalanuvchisiqog‘ozshaklidagihujjatlarnielektronshaklgaalmashtirishmuammosigaduchkeladi. Biroqaxborotniqo‘ldakiritishprotsedurasiulkanvaqtnioladivaxatoliklartug‘ilishimumkin. Bundantashqariqo‘ldatasvirlarniemas, balkifaqatmatnlarnikiritishmumkin. Buningilojiskanerbo‘lib, ukompyutergarasmlarniham, matnlihujjatlarnihamkiritishimkoniniberadi

Skanerlarqog‘ozdan, plyonkadanyokiboshqaqattiqtashuvchilardan “analogli” matnlarniyokirasmlarnio‘qiydivaularniraqamliformatgao‘tkazadi. Ularhammayerda: ulkanhujjatlararxiviishlabchiqiladigankattaidoralarda, nashriyotlardavaloyixalash – konstruktorlikidoralarida, shuningdek,unchalikkattabo‘lmaganfirmavauy-offislardaqo‘llanadi. Skanerlarningqo‘llanishdoirasiqanchalikkengbo‘lsa, ularningturlarihamshunchalikko‘pdir. Skanerningbahosibirnechao‘ndollardanbirnechao‘nminglabdollargachabo‘lishimumkin, optikajratishqobiliyatibirdyuymga 100 dan 11000 nuqtagacha (inglizchadpo, dotperinch) skanerlash tezligiesa 1-2 dan 80 b/minmingachabo‘lishimumkin. Uyokibuaniqvazifalarnibajarishiuchunharqandayrusumham qo‘llana olmaydi. Odatda, skanerningyaroqliligiuningtexnikparametrlarimajmui: konstruktivtoifasi, formati, ajratishqobiliyati, rangchuqurligi, optikzichliklardiapazonivah.k.bilanbelgilanadi.

Skaner toifalari

Hozirgi kunda skanerlar 4 konstruksiyada- qo‘l bilan, varoq tortish bilan, planshetli  va barabanli shaklda ishlab chiqarilmoda, shu bilan birga ularning afzalliklari bilan bir qatorda, kamchiliklari ham bordir.

Qo‘l skanerlari –oddiy yoki o‘zi harakatlanuvchi   skanerlar eni 10 sm atrofidagi hujjat qatorlarini ishlab chiqadi va eng avvalo uni mobil SHK egalari uchun ko‘proq ishlatadi. Ular sekin ishlaydi, past optik  ajratish qobiliyatiga ega (odatda bir dyuymga 100mm) va ko‘pincha tasvirlarni qiyshiq tasvirlaydi. Biroq ular ixcham va qimmat emas.

Varoq tortuvchi skanerlarda, faksimil apparatidagi kabi, hujjat sahifalari  o‘qishda  o‘rnaltiruvchi roliklar ( bular ko‘pincha  chiqishda rasmni qiyshiq bo‘lishiga  sabab bo‘lishi mumkin ) yordamida maxsus tirqish orqali o‘tkaziladi. Shunday qilib bu tipdagi skanerlar ma‘lumotlarni bevosita jurnal yoki kitoblardan kiritish uchun yaroqsizdir. Umuman varoq tortuvchi skanerlarning imkoniyatlari cheklangan, shu sababli ularning ommaviy bozordagi narxi pasaymoqda.

Planshetli  skanerlar juda univerasaldir. Ular nusxalash apparatining yo‘qori qismini eslatadi: originalni-qog‘oz hujjat yoki yassi narsani – maxsus oyna ustiga qo‘yiladi, oyna ostida optikali va analog-raqamli o‘zgartirgich bo‘lgan karetka ko‘chib yuradi (biroq oyna va original ko‘chib yuradigan, optika va ARO‘I qo‘zg‘almas bo‘lgan “planshet ”lar ham mavjud, bunda skanerlash sifati yo‘qoriroq  bo‘ladi). Odatda planshetli skaner originalni pastdan yoritib, o‘zgartirgich pozitsiyasidan uni o‘qiydi. Plyonka yoki diapozitivdan tasvirni aniq skanerlash uchun originallarni go‘yoki orqasidan yoritish lozim. Buning uchun slaydli qoshimcha xizmat qiladi, u lampadan iborat bo‘lib,  skanerlovchi karetka bilan sinxron ravishda ko‘chadi va rang temperaturasiga ega  bo‘ladi.

Barabanli skanerlar yorug‘lik sezgirligi  bo‘yicha planshetli qurilmalardan juda ustun bo‘lib, rasmlarni yo‘qori surat  bilan tiklanishi talab etiladigan poligrafiyada qo‘llanadi. Bunday skanerlarning ajratish qobiliyati odatda bir dyuymga 8000-11000 va undan ortiq nuqtani tashkil etadi. Barabanli skanerlarda originallar baraban deb ataladigan shaffof silindrning ichki yoki tashqi tomoniga (rusumiga qaraba) joylashtiriladi. Baraban qancha katta bo‘lsa, uning sirti original montaj qildigan yuzi ham shuncha katta, shunga mos ravishda, skanerlanuvchi maksimal soha ham shuncha katta bo‘ladi. Original montaj qilingandan so‘ng baraban harakatga keltiriladi. Bir aylanishda piksellarning bitta chizig‘i o‘qiladi, demak, skanerlash jarayoni tokarlik – vint o‘yish stanogi ishini juda eslatadi. Slayd orqali o‘chgan (yoki noshaffof originaldan qaytgan ), kuchli lazer tomonidan yaratiladigan  ingichka  yorug‘lik nuri oynalar tizimi  orqali FEK (fotoelektron ko‘pytirgich ) ga tushadi va u y erda raqamlarga aylantiriladi.

                             8.8-rasm.Skaner ishining sxemasi

Skanerning eng keng tarqalgan turi, bu-planshetlidir. 8.8-rasmda uning ish tamoyili keltirilgan

Bularda  ham, skanerlarning boshqa tiplaridagi kabi, originaldan qaytgan nur ishlatiladi. Biroq qo‘lli va varaq tortuvchi qurilmalardan farqli o‘laroq stol usti rusumlari qaytgan nurni aniqroq qayd etish mexanizmiga ega. Bu rusumlarda nur skanerlashdan keyin va hatto undan oldin uzunroq yo‘l o‘tadi, chunki u rangli tasvirlarni skanerlashda qizil, yashil va ko‘k tashkil etuvchilarni ajratish uchun yorug‘lik filtrlaridan o‘tadi. Yorug‘lik nuri originalga tushadi, undan qaytadi va oynalar tizimi orqali yorug‘lik sezgir diodlarga tushadi, u yerda elektr signaliga  o‘zgartiriladi. Bu signal analog-raqamli o‘zgartirgichga tushadi, u yerda original piksellarini ( bo‘z rangning oq va qora tuslari, rangli tuslar) ifodalaydi. Bu raqamli axborot keyingi ishlab chiqish uchun  kompyuterga uzatiladi.

Skanerlarni ulash interfeyslari.

Stol usti skanerlarining barcha zamonaviy rusumlari kompyuterga ulanish uchun ushbu interfeysdan foydalanadi: parallel port, SCSI va USB.

Parallel port.

 Bu interfeys quyi darajali interfeyslarda qo‘llaniladi. IEEE 1284 standartiga mos portlardan ( ECP va EPP portlaridan) foydalanilganda ma’lumotlarni uzatish tezligi ortadi. Barcha kompyuterlarda parallel port borligi uchun bu interfeysli skanerlar universaldir.

Parallel ulanishli skanerlar bir qator muhim kamchiliklarga ega. Birinchidan, parallel portga bir vaqtda ulangan skaner va printer yoki boshqa qurilmaning ( zip, LS-120 yoki CD-R/CD-RW) me`yoriy ishlashi har doim ham ta`minlayverishiga erishib bo‘lmaydi. Ikkinchidan, ma`lumotlarni uzatish tezligi parallel port tezligi bilan cheklangan. Sizning kompyuteringizda yangi ECP yoki EPP portlar o‘rnatilgan bo‘lsa ham, ular SCSI yoki USB interfeysidan foydalanilgandagi kabi ma`lumotlar uzatish tezligiga erisha olmaydi. Skanerni bunday ulash tipidan biror-bir sabablarga ko‘ra boshqa interfeyslardan foydalanish iloji bo‘lmaganidagina foydalanish mumkin.

SCSI interfeysi

SCSI interfeysiga turli qurilmalarni, shu jumladan, skanerlarni ham ulash mumkin. Bu ulash usuli ma`lumotlarni qoniqarli uzatish tezligini ta`minlaydi. SCSI-adapterlarining zaruriy platalari skaner bilan birgalikda sotiladi.

USB interfeysi

So‘nggi vaqtlarda USB shinasi, ayniqsa uni Windows 9x operatsion tizimini qo‘llaydigan qilinganidan so‘ng juda ommalashdi. Bu ulanish tipi ko‘p tayyorgarlikka ega bo‘lmagan foydalanuvchiga juda qo‘l keladi – kabelni ulansa bo‘ldi, tizimning o‘zi barcha zaruriy dasturiy ta`minotni mustaqil o‘rnatadi.

       

2.3  Videouskunalar

Raqamli videokameralar.

Birinchi raqamli videokameralar bilan birga raqamli montaj qilishning yangi imkoniyatlari ham paydo bo‘ldi.Videosignallar analogli emas,balki raqamli ko‘rinishda (siqish bilan) darhol yoziladi, buning  natijasida tasvir sifati professinal darajasida bo‘ladi. Sony kompaniyasi-ishlab chiqaruvchilardan birinchi bo‘lib DV-formatdagi signallari ketma-ket uzatilishi uchun raqamli interfeys IEEE 1394 (Fire Wre)ni o‘zining raqamli videomagnitafonlarga va kameralariga o‘rnatdi. Bu bilan u montaj jarayoni orqali ПЗС-matritsasidan to‘g‘ri ma’lumotlarni real raqamli qayta ishlashdan, yana qayta tasmaga yozishgacha yo‘l ochdi.

8.9-rasm

DV formatda Video/audyo ma’lumotlarni kodlash

DV formatida zich raqamli videosignallar yozuvi ishlatiladi.Raqamli komponentli YUV 4:20/50 maydonlar(PAL) yoki YUV4:1:1/60 maydonlar(NTSC) formatida olib boriladi. Kodlashdagi farq PaL va NTSC(625 va 598)format bo‘yicha televizion signalda qatorlarni turli soni bilan bog‘liq bo‘ladi. DV standartida PAL uchun, hamda NTSC uchun 500 ta televizion tarmoqlar aks etadi (masalan, Hi8 formatiga qaraganda 25% ga ko‘p).

Siqilishi

Video ishlab chiqishni keyingi bosqichlarida ma’lumotlarni uzatish oqimini sezilarli kamaytirish maqsadida raqamli videosignal siqilishi bevosita kamerada amalga oshiriladi. Motion-JPEG dagi kabi DV formatida ham faqat ichki  kadr siqilishi ishlatiladi. Bu degani, foydalanuvchi erkin kadrga kira ham oladi-keyingi montaj uchun bu juda qulay. Raqamlangan video ma’lumotlar raqamli ko‘rinishda va kompreslanmasdan darhol tasmaga yozilish uchun uzatiladi. DV-format 25Mbit/s uzatish tezligi bo‘lgan videoma’lumotlarning uzluksiz oqimini(ba’zi atamalarda izohron ma’lumotlar deyiladi) aniqlaydi. Siqishning boshqa tizimlarga zid bo‘lgan holda, kompreslash kofitsienti qandaydir ma’lum talablarni qondirish uchun ‘’dinamik’’yoki ’’masshtabli’’o‘zgara olmaydi. DV formatdagi magnit videotasmaga yozish tasmaning doimiy harakitini aytib turadigan kompeslash koffitsienti qayd qilinishi shartlanadi. 5:1 ga siqilganda huddi shunday kompreslash koffietsienti bilan Motion JPEG ga qaraganda DV-video yaxshiroq ko‘rinadi(bu boshlang‘sh tasvirni yo‘qori sifatiga bog‘liq).

DV formatdagi tasmaga yozish

Кoddiy videotizimlardagi kabi signal, aylanadigan kallaklarning barabani bilan ham o‘qiladi ham yoziladi.Yozish metall changlatish yo‘li bilan tasmani egilgan yo‘lakchasiga yoziladi. Audio va videosignallardan tashqari tasmaga boshqarish qo‘shimcha ma’lumot va vaqt kodi yoziladi. DV formatga yozishda har bir kadr 10(NTSC)yoki 12(PAL) yo‘lakchalarida joylanadi. Tasvir haqida ma’lumat o‘hshash magnitli yozishga qarama-qarshi holda chiziqli ko‘rinishda yozilmaydi, ammo barcha shu yo‘lakchalar bo‘yicha tarqaladi. Bu usulning yutug‘I shundaki, tasmaga yozilayotganda ehtimoldagi xatolar (bunday tizimlarda tushib qolishiga olib keladi) butun tasvir bo‘ylab teng tarqalgan bo‘lishi mumkin, va buning natijasida ko‘z bilan sezilmaydigan darajada bo‘ladi. Undan tashqari, raqamli videokameralarni ko‘p qismli yozish jarayonida ma’lumotning bir qismini o‘chirilib ketganidan so‘ng, tasvirni to‘liq tiklash imkonini beruvchi xatolarni to‘g‘rilash sxemasi mavjuddur. Kadrda tushib qolgan pikssellar bo‘yicha ma’lumotni eng yaqin kadrdan olingan ma’lumotlar asosida topiladi. Agar yozish xatosi ko‘p bo‘lsa, interpoliyatsiya, ya’ni bitta kadrda qo‘shni piksellar orasiga o‘rtalashadi. Audio signallar ham shunday Hi8 format kabi yoziladi, lekin bunday tehnlogiyalarda ovoz videoga bog‘liqsiz ravishda o‘chirilishi va qayta yozilishi mumkin. Raqamli audio yozuv kompreslashsiz amalga oshiriladi.

Og‘ma yo‘lakchalarning yana bir qismi ITI-sohasiga ajratiladi(yo‘lakcha treklar bo‘yicha ma’lumotlarni kiritish). O‘xshash kassetalarda CTL ish yo‘lakchasiga o‘xshab bu soha treking va qayta tiklash tezligini sinxronlashtirish uchun ishlatiladi.Yana bir yo‘lakchaning qismi sub kodga ajratiladi. U vaqtinchalik kod, montaj bo‘yicha ma’lumotlar  va boshqalar kabi qo‘shimcha ma’lumotlarni yozish ishlatiladi.Yozish uchun kassetalar,  yoki minidisklar ishlatilishi mumkin. Mini-DV kameralarni yagona kamchiligi narxli juda yo‘qoriligidir. Nihoyat SONY kompanyasi Hi8 formati asosida Digital 8 yangi formatda ishlaydigan ikkinchi naslni raqamli kamerani yaratdi. Bu kameralar raqamli videoyozishning barcha yutuqlarini, hamda IEEE-1394 to‘liq interfeysni o‘z ichiga olib, fotorejim, ovoz yozishni 16-12 razryadini ham o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari, ular Hi8 kassetalari bilan bir hil va kodek kamera orqali o‘xshash signalni raqamlarga va qaytadan konvertlash imkoniga ega.

Videokamera tanlashda ko‘pgina quyidagi aspektlarga e’tibor berish kerk. Ba’zilarini ko‘rib chiqamiz.

В formatni tanlash.Analogli kamerani tanlash bugungi kunda oqlanishi dargumon. Arzon rusumlar(VHS) sifati va funksiyasi imkoniyatlari farq qiladi, undan tashqari zamonaviylashgan kameralar (Hi8) narxi bo‘yicha raqamli Digital 8 rusumiga yaqin. Shuning uchun, shaxsiy ishlatish va boshqa masalalar uchun Digital 8 da to‘htashmaqsadga muvofiqdir. Mini-Dv uskunani tanlash sifati va ma’lum funksiyalari mavjudligiga yo‘qori talab bo‘lishi mumkin.

Yozish sifati. Ko‘p parametrlari optika va ПЗС-matrisaning qobiliyatiga bog‘liq.Odatda matritsasi qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha yahshidir, proffesional kameralar esa tasvirni yanada yahshi raqamlash uchun ПЗС-matritsaning uchtasi o‘rnatiladi. Skanerlash ham katta rol o‘ynaydi: oddiy rusumlarda  qatorlararo usulni ishlatadi, ilg‘orlari esa progressiv usulni ishlatadi.

Yorug‘lik sezgirligi. Minimal yoritilganlikninmg qiymati qancha kam bo‘lsa,    shuncha kamera qorong‘ida yahshi tushiradi. Odatda u 6 dan 1 gacha lyuksda o‘zgarib turadi. Ba’zi bir kameralar infraqizil nurlarda tushirish imkoniga ega.

Kattalashtirish. Birinchi navbatda optik kattalashtirish ahamiyatiga e’tibor bering, chunki ular real yaqinlikni ta’minlaydi. Raqamli kattalashtirish mahsus algoritmli tasvir interpolyatsiyasini hisobiga erishiladi va sifatli tushiradi.

Stabillashtirish. Optik stabillashtirish, raqamliga qaraganda yahshiroq natijalarga erishiladi.

Dv-interfeys. Kirish, ham chiqish ishlatilishi uchun optimal.

Oxirida Sony firmasining Digital  yozish formatidagi ba’zibir DV-kameralari tavsiflarini keltiramiz

                                                 2.4 Raqamli fotokameralar

Kompyuterlar endi deyarli hamma narsani bajara oladi. Antresollarda yozadigan mashinkalar changib yotibdi, stol ichida bo‘yoq bilan bo‘yoq cho‘tkalari yotibdi. Xonadagi kitob javonlarni, ma’lumotnomalar, ensiklopediyalar va badiy albomlar bekorga egallab turibdi. Bugungi kunda kompyuterni bir juft tugmachalariga bossangiz monitor ekranida virtual yozadigan mashinkasi, rassom ustaxonasidagi eng boy rangli bo‘yoqlar va cho‘tkalari, musiqiy proigrivateli, katta kutubhona ham paydo bo‘ladi. Bu yerda ba’diy film yoki musiqiy videoklip ham ko‘rsak bo‘ladi. Modem yordamida do‘stlarimizga qo‘ng‘iroq qilib, ishdan chalg‘imay do‘stlarimiz bilan gaplashib olsak bo‘ladi.

Endi eski fotoapparatingizning zaruriyati bo‘lmaydi. Albatta raqamli kamera qimmat turadi. Bu kamchilikni (qimmatligini) yo‘qotish-vaqt muommasi. Ammo hozirgi kunda raqamli fotokameralar yangi imkoniyatlarga ham ega. Ularni batafsil ko‘rib chiqamiz.

Birinchidan, hech qanday fotoplyonka kerak bo‘lmaydi, demak,   suratlarni chiqarish ham kerak emas. Agar sizda rangli printer bo‘lsa natijani darhol chiqarib ko‘rsangiz bo‘ladi.

Ikkinchidan, muvaffaqiyatsiz kadrlarni rasmga olish jarayoning o‘zida yo‘q qilish mumkin, bu ko‘p harajatlardan ozod qiladi.

Uchunchidan, fotosuratni telivizor yoki monitor ekranida ko‘rish mumkin. Bir qismini kompyuter xotirasida saqlash ham mumkin.

To‘rtinchidan, ko‘p kameralar uzoqlashib qolgan obe’ktlarni yaqinlashtirish mumkin, ovozli tahlillarni yozib olish va videoga olish    (yuqori sifat bo‘lmagan va faqat qisqa muddat 12s.gacha yozish mumkin)mumkin.

Beshinchidan, suratga olingnlarni, darhol o‘rnatilgan JK displeyda ko‘rish mumkin

Har bir fotokamerada yorug‘lik sezuvchi matritsasi mavjud.   Uni CCD (Charge Couple Device) yoki  ПЗС (zaryadli aloqa uskunasi)deyiladi. Ko‘pincha kameralarda 1/3 dyumli matritsa urnatiladi.  U elektr signallar orqali obe’kt yoritilganligi haqidagi ma’lumotni etkazadigan yorug‘lik sezuvchi elementlardan iborat. Fotokameraning xususiyati to‘g‘ridan-to‘g‘ri matritsa elementlari miqdoriga bog‘liq. Ishlab chiqaruvchi firmalar doim yangi katta o‘lchamli rusumlarni ishlab chiqarmoqda, demak, matritsa elementlari miqdori ham oshib bormoqda.Agar eski rusumlarda bunday elementlar 350 mingga yaqin bo‘lgan bo‘lsa, yangi apparatlarda bunday elementlar ikki milliondan ortiq. Matritsalar anchadan beri nafaqat raqamli fotokameralarda, balki maishiy videokameralarda qo‘llaniladi. Surat sifati nafaqat matritsaning yorug‘lik sezuvchi elementlar soni bilan aniqlanadi:eng muhimi fototexnikada optika sifatida bo‘ladi. Raqamli fotokameralar fokus masofasi 8mm ( f=8 mm F3 ekvivalent f=35mm 35mmli kameralar uchun) atrofida o‘zgarib turadi. Fotokameralar diafragmasi odatda mustahkamlangan bo‘ladi. Kamera tanlaganda optik o‘zgaruvchan fokus masofaning mavjudligiga e’tibor berishi kerak.Odatda bunday fotokameralar qimmat turadi. Raqamli fokus masofani ishlatish fotosuratdagi sifatida yomon tomonga aks etadi.

Fotokameralarning ko‘p rusumlarida  avtomatik holda tartibga solinadi, qimmatroq rusumlarda esa viderjkani qo‘l bilan to‘g‘rilash ham mumkin. Deyarli barcha zamonaviy raqamli kameralarda LSD-displeylari bor. Bunday displeylar dioganal o‘lchovi 2 dyuymga yaqin bo‘ladi. Ularning asosiy funksiyalari xotirada saqlangan suratlarni ko‘rish hamda optik videoqidiruvni to‘liq almashtirish yoki dubllashdan iborat.Ornatilgan displeyning yana bir funksiyasi-ekranli menyusidir. Shu sababli fotokamera panelidan ko‘pgina boshqarish tugmachalari olib tashlanadi. Interaktiv menyu yordamida o‘zinggizga  yoqmagan suratlarni tanlab o‘chirish mumkin.

Olingan fotosuratlar qayerda saqlanadi? Saqlash uskunalari ko‘p emas. Asosan kamerani mahsus slotiga o‘rnatiladigan flesh-kartadir. Xotira kartasini eng tarqalgani-Smart+Media.4-Mb Smart Media kartasiga 1680x1280 kengaytmali 12-ta kadr sig‘adi. Saqlanadigan kadrlar soni kamerada ishlatiladigan tasvirni siqish darajasiga bog‘liq. Olingan tasvir mashhur JPEG siqish formatida saqlanadi. Ba’zibir fotokameralarda (masalan, EPSON PhotoPC 600) ichki xotirasi mavjud. Biroq deyarli hammasida xotirani kengaytirish sloti mavjud . Kadrlarni saqlab qolishni boshqa usullari ham mavjud (oddiy disketalarda 40Mb diskka Clik Iomega firmasidan).

Fotokameradagi sur’atlarni saqlash, redaktrlash, yoki fotoprinterda bosmaga chiqarish, kompyuterga yozib olish uchun ba’zi bir kameralar bosqich portli ulanish joylari bilan jihozlangan bo‘ladi. Kamera komponentiga kiradigan ulanish shnuri yordamida kompyuterni bosqichma-bosqich portga bir uchini ulab, ikkinchi uchi bilan  kameraga ulanib tasvir uzatilishi sodir bo‘ladi. Bunday ma’lumotlarni uzatish vaqtni ko‘p oladi. Kompyuterlar bilan interfeys va  aloqaning eng  qulayi-Smart=Media kartalari uchun adapterdir. Ajoyib,uch dyumli disketa sifatida ishlangan, lekin oddiy disketa emas. Bu disketda batareykalar mavjud. Flesh-karta yonidagi teshikka o‘rnatiladi, disk yurituvchiga adapter qo‘yiladi. Batareykadan yoqish faqat disk yurituvchiga adapterni mahsus mikroo‘chiruvchi javob beradi. Kompyuter bilan aloqa uchun eng tez yoqilish, USB shina orqali ulanishdir.

2.5 Pezoelektr uslubi

Bu uslubni  amalga oshirish uchun har bir sopelga diafragma bilan bog‘liq yassi pezokristall o‘rnatiladi. Ma’lum bo‘lishicha, elektr maydonni ta’siri ostida pezoelementlar deformatsiyasi sodir bo‘ladi. Bosma davomida trubkadagi pezoelement siyoh bilan kapillyar tizimni to‘ldiradi. Orqaga siqiladigan siyohlar rezervuarga qayta quyiladi, siqilgan siyohlar esa qog‘ozda o‘z izini qoldiradi. Bunday uslublarni EPSON, BROTHER va boshqalari ishlab chiqariladi.

8.9-rasm. Pezoelementli oqimli printerning ishlash prinspi

Gazli pufaklar uslubi.

Bu uslub termik hisoblanadi va injektirlovchi pufakchalar(Bublejet) deyiladi. Bu uslubni ishlatishda har bir sople qizdirish elementlari bilan jihozlangan, har bir qizdirishda soplo bir necha mikrosekund ichida 500 C gacha qiziydi. Qizdirilganda paydo bo‘ladigan gazli pufakchalar (bublies) sople orqali qog‘ozga tushadigan suyuq siyoh tomchisini itarib tushiradi. (8.10-rasm). Tok o‘chirilishi bilan qizdiradigan element soviydi, parli pufak kichrayadi va kirish teshigidan siyohning yangi porsiyasi keladi. Bunday texnologiyani CANON firmasi qo‘llaydi

                     8.10-rasm. Gazli pufak uslubi bo‘yicha printer ishlash prispi

                    Drop-on-demand.

HEWLETT-PACKARD firmasi ishlab chiqqan uslubi drop-on-demand uslubi deyiladi. Gazli pufaklar uslubi kabi bu uslubda ham qizdirilgan element ishlatiladi. Biroq drop-on-demand uslubida siyoh uzatilishi uchun qo‘shimcha maxsus mexanizm ishlatiladi. Gazli pufaklar uslubida bunday funksiya faqat qizdiriladigan element zimmasiga yuklatilgan. 8.11-rasmda drop-on-demand uslubini ishlatib bosma mexanizmini ishlash uslubi ko‘rsatilgan.

8.11-rasm. drop-on-demand uslubibo‘yicha printer ishlash prinspi

Gazli pufaklar uslubi ishlatiladigan bosish mexanizmlarida konstruktiv elementlari kamroq, bunday printerlar ishlatishda ishonchli va ishlatish muddati uzoqroq. Undan tashqari, bunday texnologiyani ishlatish printerlarni kengaytma qobiliyatlarini yo‘qori darajasiga erishish imkonini beradi. Chiziqlarni chizishda yo‘qori sifatga ega bo‘lgan uslub yaxlit to‘ldirishli bosishda kamchilikka ega:

Ular biroz yoyilgan bo‘lib chiqadi. Gaz pufakli uslubni grafik, gistogramma va boshqa bosish kerak bo‘lganda ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi, plutonli grafik tasvirlarni bosishda drop-on-demand uslubini ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi.

drop-on-demand texnologiyasiga muvofiq siyohlar tez sachratishi ta’minlanadi, bundan bosishni sifati va tezligi oshadi. Tasvirning rangli tasavvuri bu holatda kontrastli.

Profilaktik xizmat

Matritsali printerlar qolgan printerlarga qaraganda ko‘proq chang va ifloslarni “yig‘ar” ekan. Bu bo‘yaydigan tasma va  bosmalovchi boshcha orasidagi kontakt natijasidan, hamda printerda qog‘ozni uzoq harakat qilishi natijasida sodir bo‘ladi. Printer ishlaganda bo‘yaydigan tasma doyim  bosmalovchi boshchada “toza “ joyi bo‘lishi uchun harakat qiladi. Bunday harakatda tasmadan bo‘yoq qolmagan joyidan tukchalari ajralib chiqaveradi. Bu tukchalar ignalarni to‘xtab qolishiga sabab bo‘ladi. Ishlamayotgan ignani boshlash juda oson: belgilarni bosayotganda “bo‘shliq “ hosil bo‘ladi. Iflosliklarni bartaraf etish uchun bo‘yaydigan tasmalarni maxsus turlarini olib ishlatish zarur. Qog‘oz printerda uzoq vaqt bo‘lgani uchun qo‘shimcha muommolar kelib chiqadi. Matritsali printyerdai qog‘oz uzatilishi uzatish mexanizmi va qog‘oz chetlaridagi teshikchalar orqali amalga oshiriladi. Qog‘ozdagi teshikchalarni printerga to‘g‘ri o‘rnatilgani uni to‘g‘ri uzatilishini, hamda printerni kamroq ifloslanishini ta’minlaydi. Agar kerakli joyda teshik bo‘lmasa,yo‘naltiruvchi mexanizm teshikni o‘zi hosil qiladi.Tabiyki,bunda qog‘oz bo‘lakchalari printer ichiga tushadi. Printyerdagi qog‘oz changgini tozalash uchun changyutgichdan foydalanish zaruz, bosmalash boshchasini esa spirtli suyuqlik bilan tozalab artib turish kerak. 

Kompyuter asosiy va qo`shimcha qurilmalari, diplom ish